Transplantacja – najważniejsze fakty

Wzrost ten ma związek z odbudową polskiej transplantologii po okresie stagnacji, wywołanym pandemią COVID-19, ale także rozwojem tej dziedziny medycyny. Jakie narządy są najczęściej przeszczepiane? Co zrobić, aby zostać potencjalnym dawcą? Czy rodzina może nie wyrazić zgody na pobranie narządów? Dowiecie się tego z dalszej części artykułu.

Jakie organy są przeszczepiane?

Od zmarłych dawców w 2023 roku pobrano organy, takie jak:

• nerka (977)
• wątroba (523)
• serce (178)
• płuco (98)
• nerka-trzustka (24)
• trzustka (4)
• serce-płuco (1)

W grudniu 2023 roku na liście oczekujących na przeszczep znajdowało się 1965 osób. Najwięcej z nich potrzebowało nerki (1193), serca (415) oraz wątroby (161). Pozostałe osoby czekały na przeszczep kilku organów. Bardzo rzadkie, choć możliwe, jest pobranie od dawcy jelita cienkiego.

W Polsce dokonuje się także transplantacji tkanek oka (rogówki). W poprzednim roku wykonano 1392 takie zabiegi.

Powszechne są także przeszczepy od żywych dawców (np. nerki czy części wątroby) i dają lepsze wyniki. Możliwa jest również wymiana krzyżowa tzn. wymiana nerek pomiędzy niespokrewnionymi parami dawca-biorca. W takiej sytuacji osoba, która nie może być dawcą dla swojego bliskiego, oddaje nerkę dla biorcy z innej pary (z której dawca oddaje nerkę dla jej krewnego).

Częstym zabiegiem jest również transplantacja szpiku, czyli przeszczep macierzystych komórek krwiotwórczych. Jego celem jest odbudowa uszkodzonego układu krwiotwórczego u chorej osoby. 2 000 000 osób jest już zarejestrowanych jako dawcy w Fundacji DKMS w Polsce. Tylko 25% pacjentów znajduje zgodnego dawcę w rodzinie. Pozostali liczą na innych.

Pomaganie jest zapisane w DNA FarmaPromian. Kamil Raszewski, specjalista ds. kluczowych klientów w Platformie dla Aptek, podzielił się swoim doświadczeniem.

Potencjalnym dawcą szpiku i jednocześnie wolontariuszem DKMS zostałem przez zupełny przypadek. Od dawna się nad tym zastanawiałem. Kiedy zobaczyłem na LinkedIn wpis koleżanki, która rekrutowała mnie do FarmaProm ponad 4 lata temu, że poszukuje wolontariuszy na akcję rejestracji potencjalnych dawców podczas koncertu Rockowizna w Krakowie, pomyślałem – można połączyć przyjemne z pożytecznym. Sam zarejestrowałem się w trakcie akcji. Uczucie jakie towarzyszy po udanych ponad 170 rejestracjach (czyli potencjalnych 170 uratowanych życiach) jest niesamowite. Polecam każdemu, a dodatkowo jest to okazja do poszerzenia grona kontaktów i poznania wielu ciekawych ludzi.

Jak zostać potencjalnym dawcą organów?

Zgodnie z Ustawą z dnia 01 lipca 2005 pobrania komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. Jeśli nie chcesz być dawcą, wystarczy:

• zgłosić sprzeciw w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów,
• nosić przy sobie własnoręcznie podpisane oświadczenie,
• oświadczyć swoją wolę ustnie w obecności dwóch świadków.

Mimo że nie trzeba deklarować swojej zgody, wiele osób dodatkowo rejestruje się w bazach dawców różnych organizacji pozarządowych, nosi bransoletki lub karty dawcy.

Zgoda rozumiana jako brak sprzeciwu bywa niestety problematyczna. Lekarze często obawiają się pobierania organów w przypadku sprzeciwu rodziny zmarłego. Prawnie wola najbliższych nie ma żadnego znaczenia. Wystarczy jednak, że dwie osoby z krewnych oświadczą, że zmarły w ich obecności nie wyraził zgody na pobranie narządów, a lekarz ma związane ręce.

Dane osobowe dawcy i biorcy

Z art. 19 Ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów wynika, że w przypadku pobrania organu od osoby zmarłej, dane dawcy i biorcy są objęte tajemnicą. Inaczej wygląda sytuacja transplantacji od osoby żywej. Wtedy dawca i biorca mogą poznać wzajemnie swoje dane.

Nie każdy potencjalny dawca zostaje dawcą rzeczywistym. Często wykonanie operacji nie jest możliwe przez choroby pacjenta, wady organów czy sprzeciw rodziny (co wyjaśniliśmy powyżej).

Specjaliści transplantologii w Polsce

Na stronie https://medycznebazydanych.pl/mapa znajdziecie informacje o liczbie lekarzy danej specjalizacji w wybranym województwie. Zgodnie z danymi z tego źródła w Polsce jest 575 lekarzy transplantologii klinicznej ze specjalizacją wyuczoną / wykonywaną i tylko 21 ze Specjalizacją wg FarmaProm*.

Podsumowując, transplantacja narządów to nie tylko niezwykle skomplikowany proces medyczny, ale również wyzwanie społeczne. W Polsce liczba przeszczepów w ostatnich latach rośnie, co daje nadzieję wielu pacjentom. Lista oczekujących jednak wciąż jest długa. Ważne jest, aby świadomie podejmować decyzje i rozmawiać o nich z bliskimi.

*Specjalizacja wg FarmaProm –zdefiniowana w oparciu m.in. o specjalizacje wyuczone i wykonywane przez lekarza oraz aktualne miejsca pracy. Wyznaczamy jedną “analityczną” specjalizację wg FarmaProm, uznając, że w jej ramach lekarz udziela najwięcej świadczeń.

Źródła:
https://www.poltransplant.org.pl/statystyka_2023.html
https://www.umb.edu.pl/medyk/tematy/zdrowie/druga_strona_medycyny/rekordowa_liczba_przeszczepow_narzadow_(i_odmow)
https://www.poltransplant.org.pl/statystyka_2023.html
https://www.poltransplant.pl/Download/ulotki/ulotka_poltransplant_2017.pdf
https://tumor3d.com/blog/jak-wyglada-przeszczep-szpiku
https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/jak-zostac-dawca-narzadow
https://www.mp.pl/etyka/ekspert/179834,zgoda-na-pobranie-narzadow-po-smierci
https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/pobieranie-przechowywanie-i-przeszczepianie-komorek-tkanek-i-17216810/art-1